Prva polovina XIV stoljeća predstavlja početnu fazu perioda u kojem je srednjovjekovna Bosna dostigla svoj najveći razvoj. Ubrzo nakon dolaska na vlast bosanski ban Stjepan II uspio je najkasnije do proljeća 1326. godine proširiti državne granice na oblast Krajine između Cetine i Neretve, a u zapadnim dijelovima granicu je proširio na prostor Livanjskog, Duvanjskog i Glamočkog polja. Najznačajnije proširenje svoje države postigao je Stjepan II u sukobu koji je trajao od aprila do juna 1326. godine sa humskom vlastelom Branivojevićima koji su u to vrijeme imali vlast nad Humom. Radi se o događajima o kojima nije sačuvano mnoštvo izvora, a danas su poznati posredstvom nekoliko odluka dubrovačkih vlasti, hronika Mavra Orbinija i Jakova Lukarevića, te djelimično posredstvom povelja bana Stjepana II. U ovom sukobu je bosanski ban ostvario savezništvo sa Dubrovnikom, te je vlastela Branivojevića u relativno kratkom vremenskom perioda potpuno poražena i potisnuta. Uspostavljena vlast u osvojenim oblastima imala je dugoročan karakter, ovi teritoriji postali su sastavnim dijelom bosanske države. Uporedo sa prisvajanjem teritorija i novih privrednih tokova, u okvire Bosanske banovine ulazi novi vjerski element – pravoslavlje. O sudbini institucionalnih elemenata pravoslavne i katoličke crkve na osvojenom području svjedoče protjerivanja makarskog i duvanjskog biskupa, te zahumskog episkopa.
Svojim vojnim pohodima Stjepan II je bosanskoj državi po prvi put u historiji obezbjedio izlaz na more, te ne taj način zemlju približio mediteranskom svijetu. Prema navodu iz povelje bana Stjepana II izdatoj knezu Grguru Stjepaniću 1329/1330. godine bosanski vladar imao je vlast na teritoriju od rijeke Save do Jadranskog mora i od rijeke Drine do rijeke Cetine. Ubrzo zatim iz izvora datiranog 1329. godine crpe se podaci o pohodu bosanskog bana protiv srpske države u oblasti Polimlja. O prisutnoj i snažnoj vlasti bosanskog vladara svjedoči i povelja iz 1333. godine kojom je potvrdio Dubrovačko posjedovanje Stona i Pelješca. Konsolidacijom vlasti unutar zemlje, te velikim teritorijalnim proširenjima Stjepan II je obezbjedio adekvatne uslove za daljnji razvoj svoje zemlje u privrednom, ekonomskom i urbanizacijskom segmentu.
Izvori i literatura:
- Ćirković Sima, Istorija srednjovekovne bosanske države, Srpska književna zadruga, Beograd 1964, 88-108.
- Ćorović Vladimir, „Teritorijalni razvoj bosanske države“, Glas Srpske kraljevske akademije, br. CLXVII, Beograd 1935, 32-36.
- Ćorović Vladimir, Historija Bosne, Srpska kraljevska akademija, Beograd 1940, 240-247.
- Gelcich Josephus, Monumenta Ragusina. Libri reformationum, Tomus V, A. 1301.-1336, Academia scientiarum et artium slavorum meridionalium, Zagrabiae 1897, 198-199.
- Ječmenica Dejan, „Stonska povelja bana Stefana II Kotromanića“, Građa o prošlosti Bosne, knj. 3, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske-Institut za istoriju, Banja Luka 2010, 32-40.
- Jireček Konstantin, Istorija Srba – Prva knjiga do 1537 (Politička istorija), Slovo Ljubve, Beograd 1978, 204-205.
- Lvccari Giacomo di Petro, Copioso Ristretto de gli Annali di Ravsa, Venetia 1605, 47.
- Mrgić Jelena, „Povelja bosanskog bana Stjepana II Kotromanića kojom knezu Vukoslavu Hrvatiniću daje župe Banjicu i Vrbanju sa gradovima“, Građa o prošlosti Bosne, knj. 1, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske-Institut za istoriju, Banja Luka 2008, 12-13.
- Mrgić-Radojčić Jelena, „Rethinking the Territorial Development of the Medieval Bosnian State“, Istorijski časopis, knj. LI, Beograd 2004, 56-57.
- Mrgić-Radojčić Jelena, „Povelja bana Stjepana II Kotromanića velikom knezu Grguru Stjepaniću“, Stari srpski arhiv, knj. 7, Filozofski fakultet u Beogradu-Filozofski fakultet u Banja Luci, Beograd-Banja Luka 2008, 21.
- Nilević Boris, Srpska pravoslavna crkva u BiH do obnove pećke patrijašije 1557. godine, Veselin Masleša, Sarajevo 1990, 40-42.
- Orbin Mavro, Kraljevstvo Slovena, preveo: Z. Šundrica, Srpska kraljevska zadruga, Beograd 1968, 142, 191-192.
- Perojević Marko „Ban Stjepan II. Kotromanić“, u: Poviest hrvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do godine 1463, Hrvatsko kulturno društvo Napredak, Sarajevo 1942, 255-256.
- Rabić Nedim, „Odnosi Bosne i Srbije u vrijeme Stjepana II Kotromanića“, Historijska traganja, br. 5, Sarajevo 2010, 168-169, 173-176.
- Stojanović Ljubomir, Stari srpski zapisi i natpisi, knj. I, Srpska kraljevska akademija, Beograd 1902, 25-26.
- Thallóczy Ludwig von, Studien zur geschichte Bosniens und Serbiens in mittelalter, Verlag von Duncker & Humbolt, Műnchen-Leipzig 1914, 7-10.
- Trpković Veljan, „Oko ustupanja Stona i Pelješca Dubrovčanima (1326-1333)“, Istoriski glasnik br. 1, Beograd 1963, 56-60.
- Trpković Veljan, „Branivojevići“, Istorijski glasnik, br. 3-4, Beograd 1960, 69-81.
- Trpković Veljan, „Kad je Stepan II Kotromanić prvi put prodro u Hum“, Istoriski glasnik, br. 1-2, Belgrad 1960, 151-153.
- Trpković Veljan, „Humska zemlja“, Zbornik Filozofskog fakulteta, knj. VIII, Beograd 1964, 225-259.